معیار العقول (کتاب)«معیار العقول» کتابی است در علم جرثقیل یا به تعبیر امروزی مکانیک که به زبان فارسی تالیف گردیده و آنرا منتسب به ابن سینا می دانند. ۱ - انتساب به ابن سینادلیلی بر اینکه بتوان آن را با اطمینان به وی نسبت داد، وجود ندارد، زیرا با نگاهی به آثار فارسی ابن سینا، همچون دانش نامه علائی یا رساله نبض و... که در ردیف آثار فارسی قرن چهارم و پنجم هجری می‌باشند و مقایسه آنها با این رساله، به وضوح معلوم می‌شود که هیچ هم آهنگی بین آنها وجود ندارد و این دو گونه ادبیات نمی‌تواند از قلم یک نفر باشد، لکن شهرت انتساب آن به شیخ الرئیس، ما را به تاملی در باره ی آن وامی دارد تا شاید توجیهی همچون دست برد ناسخان در متن کتاب یا عواملی از این دست، ما را راضی کند تا به چشم رساله‌ای از بو علی بدان بنگریم. در هر صورت، رساله، از ابو علی باشد یا از دانشمندی دیگر، حکایت از آگاهی دانشمندان اسلامی به این علم دارد، چنان که پسران موسی بن شاکر نیز در این علم کتاب‌های مهمی تالیف نموده‌اند. [۱]
معيار العقول، ابن سینا، ص۳.
۲ - ساختار کتابکتاب حاضر، در پنج باب تنظیم شده است؛ باب اول و پنجم، فصل بندی ندارد، ولی باب دوم دارای پنج فصل و باب سوم دارای سه فصل و باب چهارم دارای چهار فصل می‌باشد. ۳ - گزارش محتواباب اول، در ذکر آلات جرثقیل ، است که عبارتند از: محور؛ فحل؛ بکره؛ لولب و اسفین. [۲]
معيار العقول، ابن سینا، ص۲۵.
باب دوم، مشتمل بر پنج فصل است که در آن هر یک از آلات جرثقیل، توضیح داده شده‌اند و وظیفه و موقعیت هر کدام همراه اشکالی که نمایان گر آنهاست، معین گردیده‌اند. [۳]
معيار العقول، ابن سینا، ص۲۸.
باب سوم، در به فعلیت درآوردن محور، بکره و فحل است؛ یعنی طرز استفاده از هر کدام را توضیح می‌دهد؛ برای مثال می‌گوید: برای بلند کردن هزار من بار با استفاده از این آلات چه ترتیبی باید اتخاذ کرد. این باب نیز همراه با اشکالی است تا مخاطب راحت تر با مقصود مؤلف آشنا و چیزهایی که می‌خواند کاربردی تر گردد. باب چهارم، در ترکیب این آلات و ادوات است که در چهار فصل می‌باشد: فصل اول، در ترکیب محور بکره است که برای مثال در هنگام بالا بردن ده هزار من بار کاربرد دارد. فصل دوم، در ترکیب محور و بیرم است که در این ترکیب هم بالا کشیدن ده هزار من بار با نیروی دو من بار بالا خواهد رفت. فصل سوم، در ترکیب محور و لولب است که در این جا نیز با نیروی دو من بار، ده هزار من بار جابه جا می‌گردد. آخرین فصل در ترکیب آلات چهارگانه است که با نیروی یک من بار، ده هزار من بار جابه جا می‌شود. باب پنجم، در ذکر مطالبی پراکنده راجع به برخی از مباحث پیشین است. [۴]
معيار العقول، ابن سینا، ص۵۹.
۴ - وضعیت کتابفهرست اعلام رجال و فهرست مطالب، در پایان و توضیحات استاد جلال الدین همایی ، مصحح کتاب، در باب مطالب کتاب، در آغاز آمده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |